بررسی پدیده نسخ در آرای قرآن‌پژوهان و نقد دیدگاه ایشان درباره نسخ تلاوت

از مهم‌ترین مباحث مطرح در‌حوزة علوم قرآنی، نسخ است که در بسیاری از روایات، اِشراف بر جوانب آن، از‌جمله ویژگی‌های مفسران قرآن به‏شمار آمده است. از سویی، قرآن‌پژوهان، این پدیده را بر سه قسم، شامل نسخ حکم و بقای تلاوت، نسخ حکم و تلاوت، و نسخ حکم بدون تلاوت تقسیم کرده و از این میان، تحقق‌یافتن مورد اول را بیشتر مفسران و پژوهشگران در‌حوزة علوم قرآن پذیرفته‌اند؛ اما بر‌سر دو قسم دیگر، اختلاف‌ نظر وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت متقدمان، بیشتر به تحقق‌یافتن آن تمایل داشته‌اند؛ ولی متأخران از جهات متعدد، ادلّة ایشان را نقد کرده‌اند. در این پژوهش، بعد‌از ذکر معنای لغوی و اصطلاحی «نسخ» و سخن‌گفتن دربارة مکتب‌های سه‌گانه‌ای که دکتر مصطفی زید در این حوزه برشمرده است، مفهوم و محدودة نسخ را تبیین کرده و پس‌از ذکر شروط تحقق‌یافتن آن، نسخ تلاوت را  بررسی و سر‌انجام، با نقد ادلّة موافقان و مخالفان نسخ تلاوت اثبات کرده‏ایم اعتقاد به نسخ تلاوت، حاکی از برداشت شتاب‌زده و نگاه سطحی به روایات است؛ زیرا تعریف نسخ و شرایط بیان‌شده از‌سوی ایشان، با تقسیم‌بندی نسخ به سه قسم یاد‌شده مطابقت ندارد و از سویی، دلیلی متقن مبنی‌بر تحقق‌یافتن نسخ تلاوت نداریم؛ هر‌چند دلیل محکم عقلی هم مبنی‌بر نفی آن در دست نیست.